Wat is dissociatie?

Je hebt er misschien wel is wat van gehoord als je bekend bent met psychische problemen. Dissociatie, derealisatie en depersonalisatie. Maar wat houd dit nu eigenlijk allemaal in? Hoe uit zich dit? Hoe ga je ermee om en wat is eigenlijk nu het verschil tussen dissociatie, derealisatie en depersonalisatie? In deze blog ga ik het allemaal uitleggen. Zelf ervaar ik deze dingen namelijk ook met regelmaat, de meest voorkomende bij mij is toch wel dissociatie.

Dissociatie is eigenlijk een verstoring en/of onderbreking wanneer spanning te hoog word. Denk bijvoorbeeld aan traumagerichte dingen, maar ook andere dingen die bij jouw spanning oproepen kunnen ervoor zorgen dat je in een dissociatie komt. Je herkent het misschien wel….je zit in de auto en bent bezig met het verkeer, je verstand staat op 0 en ineens ben je thuis, maar eigenlijk heb je geen idee meer wat er in de auto is gebeurd. Dit is een simpele uitleg wat er bij iedereen wel is kan gebeuren. Dit is een dissociatie. Maar we spreken eigenlijk pas echt van dissociatie als het regelmatig gebeurd en je minuten, tot uren, tot dagen niks meer weet. Dit kan namelijk ook weer heel verschillend zijn per persoon en ook met periodes kan dit dan weer verschillen. Het wordt pas vervelend als het je gaat belemmeren. Als je in de auto zit en ineens thuis bent, helemaal prima, maar wanneer je ineens jezelf op een andere plek bevind en opeens bij plekken komt die levensgevaarlijk zijn, dan is het een ander verhaal.

Er zijn mensen die daadwerkelijk straten oversteken, fietsen, hele stukken gaan lopen of zelfs midden op de weg gaan zitten. Dit allemaal gebeurd zonder dat je het door hebt en kan vaak levensgevaarlijk zijn. Wanneer iemand dissocieërd treed er eigenlijk een overlevings en copingsmeganisme op. Je lichaam schakelt de minder belangrijke functies uit om te overleven. Denk bijvoorbeeld maar aan een egel die bij gevaar zich oprolt en zijn stekels naar buiten laat komen, ook dat is een beschermings en overlevingsmeganisme. Dit zelfde geld eigenlijk ook voor dissociatie. Je brein heeft tijd nodig om dingen op een rijtje te zetten en dingen te verwerken. Stel je maar is voor dat je hoofd een lopende band is die in een cirkel gaat. Er is 1 slagboom ingang die alles laat lopen op de lopende band en er is 1 slagboom die open is en weer zorgt dat het in het juiste laatje, op de juiste plek komt. Op het moment dat er meer dingen bij komen, meer spanningen, meer herbelevingen, veel dingen in een korte tijd die je meemaakt, dan kan het gebeuren dat de lopende band erg vol komt te staan. De gene die achter de band staat om het te sorteren overziet het niet en moet de band op stil zetten en de slagbomen sluiten om orde te krijgen in de puinhoop die er op de lopende band is gecreërd.

Op dat punt schakelt je brein over naar dissociatie, dit kan zich uiten in verschillende vormen. Zo kan iemand nog wel functioneren, maar krijgt die gene nog maar weinig tot niks mee, sommige mensen reageren niet en staren, sommige mensen krijgen helemaal niks mee en soms kan het zelfs later nog zo zijn dat je een dissociatie niet hebt opgemerkt en kom je er dagen later achter dat je eigenlijk helemaal niks meer weet van dat uur of die dag. Dit kan erg vervelend en belemmerend zijn.

Pas als het poppetje achter de loopband de boel weer op orde heeft kunnen de slagbomen weer open en gaat de band langzaam aan weer lopen.

Gevolgen van dissociatie

Het klinkt misschien erg onschuldig allemaal zo’n dissociatie, maar zoals ik al eerder beschreef kan dit ook behoorlijk gevaarlijk zijn, iemand weet namelijk oprecht niet meer wat er gebeurd en wat die doet, tenmiste meestal. Soms zit je bijna of half in een dissociatie en dan kan je nog wel is dingen mee krijgen en simpele dingen herinneren. Dat is dan geluk hebben in mijn ogen, maar er zijn ook zeker gevolgen, zowel voor, als tijdens en als na de dissociatie.

Zoals ik al eerder zei, zijn er mensen die tijdens een dissociatie niet meer helder denken of zelfs helemaal niet denken, sommige copingsmeganismes worden gebruikt, zoals bijvoorbeeld een vlucht reactie. Maar omdat die gene bijvoorbeeld geen idee heeft van tijd of in welke omgeving hij of zij zich bevind, kan het zomaar zijn dat iemand bijvoorbeeld ineens over een drukke autoweg gaat lopen. Dit is natuurlijk levensgevaarlijk. Sommige mensen gaan autorijden en zo zullen er ongetwijfeld wel meerdere dingen zijn. Het lastige is dat het het beste is om iemand zelf uit de dissociatie te laten komen. als de slagbomen namelijk eerder geopend worden dan de hersenen willen kunnen mensen als je ze eruit haalt schrikken of weer sneller in een dissociatie komen omdat hun hersenen nog niet klaar waren met verwerken. Dit heb ik zelf helaas ook mogen ervaren. Uiteraard is het wel belangrijk dat iemand in de buurt is en iemand voorzichtig naar een veilige plek brengt zodat die persoon zich tijdens een dissociatie niet in gevaar brengt.

Vaak na een dissociatie is iemand erg emotioneel, bang en ervaart heel veel gevoelens. vaak zijn ze dan gedesoriënteerd, weten dan niet of bijna niet waar ze zijn en hebben soms even de tijd nodig om de omgeving in zich op te laten nemen. Gun ze die tijd ook en help ze bijvoorbeeld door te zeggen waar ze zijn als ze dit niet weten en leg uit wat er is gebeurd. Bijvoorbeeld: je bent nu bij therapie, je was aan het dissociëren.” Dit kan al erg helpend zijn. Sommige mensen zullen dit helemaal niet nodig hebben, sommige wel, dit is ook even vragen bij de persoon zelf wat hij of zij fijn vind. Elke vorm van dissociatie is namelijk weer anders en uit zich op een andere manier.

Wat kan je als omstander of behandelaar nu het beste doen? En hoe herken je dissociatie?

veel mensen herkennen een dissociatie niet eens, zeker niet als iemand gewoon nog dingen onderneemt. Maar de meest voorkomende dingen die gekenmerkt gaan met dissociatie is toch wel staren, weinig knipperen, bij mij ontspannen mijn spieren zich iets meer en mijn ademhaling word rustiger, ik maak minder speeksel aan en slik dus ook veel minder. Iemand kan ook aangeven dat hij of zij een heel mistig gevoel heeft in het hoofd, dit kan soms al een voorteken zijn van een dissociatie die gaat komen.

Het is belangrijk om te weten dat de gene die dissocieërd nabijheid nodig kan hebben. Nee, je hoeft er niet er de hele tijd bij te zitten, als er af en toe maar even gechekt word, zeker als het lang duurt. Het is ook belangrijk dat je iemand zelfstandig uit een dissociatie laat komen hoe vervelend dit soms voor de persoon ook kan zijn. Soms is het helaas zo dat een dissociatie heel lang kan duren, mijn langste dissociatie was maar liefst 2,5 uur en ik kan je vertellen dat ik toen ook echt last had van al mijn gewrichten in mijn lichaam, omdat ik continu in dezelfde houding had gezeten. Ook had ik hoofdpijn daarna, was ik erg moe en erg emotioneel. Dat is natuurlijk niet fijn. Nabijheid en troost is dan vaak ook gewenst. Maar ook dan is het belangrijk om aan de desbetreffende persoon te vragen wat hij of zij fijn vind. De een vind een aanraking en een knuffel fijn, de ander hoeft helemaal niks en weer een ander heeft misschien weer hele andere behoeftes. Het is dus belangrijk om na te gaan wat de persoon fijn vind wanneer er een dissociatie plaats vind.
Ook is het belangrijk om te proberen de bezigheden en structuur weer op te pakken waar diegene mee bezig was.

Ben je toch van plan om iemand uit een dissociatie te halen(wat ik niet aanraad) om wat voor reden dan ook, ga dan niet schudden of iets doen waar iemand van kan schrikken, ik kan je vertellen schrikkend uit een dissociatie komen is verre van fijn en uberhaupt uit een dissociatie komen terwijl je hersenen daar nog niet klaar voor waren (hoe lang die dissociatie ook duurt) is gewoon echt niet handig en zorgt er vaak ook voor dat een persoon binnen no time weer in een dissociatie kan raken.

Los van de nabijheid en troost die soms fijn is om geboden te worden, kan soms een gesprekje na afloop als de desbetreffende persoon bekomen is en weer aanspreekbaar is enzo ook fijn werken, maar ook hier heeft niet iedereen behoefte aan. Belangrijk is vooral om betrokkenen te informeren en uit te leggen hoe het bij de desbetreffende persoon werkt en wat er nodig is na afloop.

Ook vind ik het erg belangrijk dat dissociatie serieus word genomen. Het is een overlevingsmeganisme en het is zeker geen aandacht vragen of aanstellerij. Je hoort ook nog wel is dat mensen zeggen dat het nep is of wat dan ook, dit is niet het geval. Er is zelfs ook nog een dissociatieve identiteits stoornis, vroeger bekend als meervoudige persoonlijkheidsstoornis. Dit is weer een hele andere manier van dissociatie en dient ook anders mee om te gaan te worden. Deze mensen hebben meerdere persoonlijkheden die allemaal een eigen functie in het systeem hebben, mocht je daar wat meer over willen weten zijn er genoeg mensen op tiktok die je kunt volgen en uitleg geven of doe her en der wat onderzoek op plekken waar ze er wat meer verstand van hebben, niet alles op internet klopt. De mensen met DIS dissocieren vaak wanneer er een andere persoonlijkheid naar voren komt om het systheem (een aantal of alle personen te beschermen voor erge triggers of overbelasting) omdat ik hier niet genoeg over weet ga ik hier niet veel over schrijven. Deze mensen hebben in hun vroege kinderjeugd extreme trauma’s meegemaakt waardoor ze deze extra persoonlijkheden hebben ontwikkeld, ook deze mensen stellen zich niet aan of zijn het aan het faken.

Wat is nu het verschil tussen dissociatie, depersonalisatie en derealisatie?

Het verschil zegt het misschien al. Dissociatie heeft echt met een vernauwd bewustzijn te maken, hoewel dit ook ervaren kan worden bij de andere 2 is de ervaring vaak anders. Zo uit depersonalisatie zich namelijk in het gevoel hebben dat je buiten jezelf staat. Alsof je in een spiegel naar jezelf kijkt. Je hebt het gevoel dat jij het niet echt bent en dat het niet mogelijk kan zijn. Het lichaam of de persoon voelt het als onwerkelijk, niet echt. Lichaamsdelen kunnen vreemd aanvoelen. Ook kan het zo zijn dat gevoelens anders zijn. Bijvoorbeeld ” ik weet dat ik gevoelens heb, maar ik voel ze niet”. of ” ik heb het gevoel dat deze gedachtes niet van mij zijn”. Depersonalisatie en derealisatie komen over het algemeen vaak voor. Ongeveer de helft van de mensen heeft zo’n eraring minstens 1x in zijn of haar leven gehad.

Derealisatie zegt het misschien ook wel. Het niet realiseren van dat wat er aan de hand is. En met dat bedoel ik voornamelijk het voelen alsof de wereld niet echt is, de gedachtes als waarom ben ik een mens en kan ik lopen? Net alsof je door een vissenkom of game naar de wereld kijkt en alles nep aanvoelt. Onwerkelijk en niet echt terwijl je ergens wel weet dat het wel echt is. Mensen ervaren het ook wel alsof je in een droom leeft. Alsof prikkels ook niet echt meer binnenkomen. Derealisatie en depersonalisatie kunnen ook heel vervelend zijn, maar zijn over het algemeen iets minder gevaarlijk en een stukje onschudiger omdat je niet snel gevaar zal lopen voor jezelf op zo’n moment. Maar ook dit kan zeker een copingsmeganisme zijn voor stress of een trigger, vaak gaat het ook gewoon gepaard met vermoeidheid.

Hoe uit dissociatie zich bij mij?

Begin 2022 ben ik begonnen met EMDR therapie, dit is een traumaverwerkingstherapie. Vlak daarvoor ervaarde ik al regelmatig spanning en begon ik soms al te dissociëren. Ik heb dit altijd wel al een beetje gehad, maar bij mij uitte zich dat altijd op een iets andere manier. Meestal als er iets heftigs gebeurd was dan kwam ik er dagen later achter dat ik helemaal niet goed meer wist wat er gebeurd was. Zo heb ik een keer verkeerde medicatie gehad waardoor ik agressief werd en een begeleider heb aangevallen. Iets wat totaal niet mijn bedoeling was en waar ik ook heel veel spijt van had. Ik was op dat moment in crisis, dat weet ik nog en ik wist nog dat ik haar had aangevallen, maar dat ik mezelf beschadigd had en nog veel meer dingen had gedaan en welk dagdeel het was, dat kon ik me allemaal niet meer herinneren. Ik kwam daar later pas achter toen ik mijn excuses wilde maken naar de desbetreffende begeleider en heb toen mijn rapportage opgevraagd om te achterhalen wanneer en wat er precies gebeurd was. Gelukkig wist de desbestreffende begeleider ook wel dat ik dit niet met opzet deed en ik dat niet was en dat dit van de medicatie was, dus tussen ons zat het gelukkig uiteindeindelijk weer goed. Maar mijn dissociaties begonnen er later anders uit te zien. Eenmaal begonnen met EMDR therapie ging ik steeds vaker dissocieren. Ik raakte weg en het leek net alsof ik sliep met mijn ogen open, ik staarde naar 1 punt, een soort focus punt. Vaak zat ik dan in kleermakers zit en met mijn hoofd wat naar beneden gebogen. Tijdens zo’n dissociatie ervaar ik wel wat geluiden op dat moment kan ik vaak ook wel horen wat er gezegd wordt maar eenmaal uit de dissociatie weet ik er nog maar weinig tot niks meer van en soms weet ik enkel nog maar een paar woordjes. Wat bij mij vaak ook gebeurd is dat ik tijdens mijn dissociatie heel erg angstig ben, mijn armen/handen kunnen lichtelijk gaan trillen en het voelt alsof ik wel wil bewegen, maar ik kan het niet. Ook heb ik vaak herbelevingen tijdens zo’n dissociatie wat er dan ook vaak voor zorgt dat als ik eenmaal uit de dissociatie kom ik vaak erg emotioneel ben. Zeker als ik in therapie zit, daar gebeurd het regelmatig en ik kan me er dan ook erg over opwinden en gefrustreerd van zijn dat ik mijn therapie dan maar voor de helft kon doen, ook al kan ik er zelf niks aan doen op dat moment.

 

Ik ervaar dissociatie best wel heftig. ik heb verschillende dingen gedaan. Ik zal niet alles benoemen, maar ik heb soms ook wel dat ik dus bijvoorbeeld staand EMDR moet doen, omdat dit dan mijn werkgeheugen opvoert. Dat is opzich goed, want over het algemeen kom ik dan minder snel in dissociatie, alleen laatst heb ik een moment gehad dat ik dus stond, me mistig voelde worden in mijn hoofd en al minder goed kon nadenken en dat ik uiteindelijk staand dissoseërde. Lijkt heel onschuldig, maar tijdens mijn dissociaties word ik wat slapper, spanning in mijn lichaam word minder. En tja dat resulteerde dus uiteindelijk dat ik gevallen ben. Gelukkig kon ik me afweren, maar ik kwam niet lekker uit mijn dissociatie. Ik heb me de hele dag duizelig gevoeld, wiebelig ook al was mijn bloeddruk verder goed. Ook hebben we even mijn hand gekoeld omdat die brandde, waarschijnlijk omdat ik met mijn hand over de vloer schuurde. Gelukkig had ik niks gebroken en had ik verder geen schrammetje opgelopen, maar mijn hersenen waren nog niet klaar met verwerken dus uiteindelijk ben ik later die dag alsnog een keer in dissociatie geraakt. Soms vind ik het moeilijk om het te accepteren, maar ik weet dat dit mijn overlevingsmeganisme is. Ik hoop dat dit ooit weer over gaat, zo zie je maar dat een trauma heel heftig kan zijn, helaas zorgt dat er ook voor dat mijn EMDR onderanderen door die reden veel trager gaat dan menig ander mens waarschijnlijk. En daar baal ik met regelmaat van. Maar waar ik voorheen uren dissocieërde en er soms ook echt niet uit kwam hoeveel natte washandjes etc ze ook gebruikte, daar dissocieër ik nu veel minder en kom ik er inmiddels ook zef uit. Meestal duurt mijn dissociatie nu 10 minuten tot een kwartier, soms nog uitschieters van een half uur, maar meer dan dat gelukkig niet. In het begin bleef ik als een lopende band dissociëren en ik ben allang blij dat dat al nu veel minder is. Zo zie je maar weer hoe verschillend een dissociatie zich kan uiten bij iedereen maar ook van moment tot moment.

 

wil je nu meer weten over dissociatie, of hoe dissociatie bij mij werkt, stel ze dan gerust onder deze blog in de reacties. Ik zal ze dan zo goed als mogelijk proberen te beantwoorden.

  • Steffanie’s world